Groepsdynamica

Inleiding

“Wie wil zorgen dat leerlingen niet uit de boot vallen, moet zich afvragen uit welke boot ze dan vallen en of de kwaliteit van die boot er misschien iets mee te maken heeft.” Dit heeft alles te maken met groepsdynamica. Is de basis van de groep (de boot) zo opgebouwd dat alle leerlingen zich hier welkom voelen en zichzelf kunnen zijn? Wat is er nodig om een goede sociale basis voor je groep te vormen.

Wat is groepsdynamica?

Remmerswaal (2013) geeft aan dat Groepsdynamica een studie is waarbij gekeken wordt naar het gedrag van mensen in kleine groepen, bijvoorbeeld een klas. Het menselijk gedrag wat plaatsvindt binnen een groep kan beter begrepen worden door aandacht voor de groepen waarin dat gedrag

plaatsvindt. Ieder mens is sterk beïnvloedt op sociaal gebied door de groepen waar hij vroeger toe heeft behoord. Door deze sociale invloeden wordt je identiteit als mens bepaald. Kortom een goede groepsdynamica is de basis voor zowel je sociale ontwikkeling als identiteitsontwikkeling.

Wat is het en waarom is het een belangrijke basis?

Theorie van Maslow      

Bombaariba (2011) geeft aan dat volgens Maslow mensen verschillende behoeftes hebben en zij  ordenen deze behoeftes automatisch op rang van belang. De behoeftes die bij de piramide van Maslow aan bod komen, zijn bij elk persoon en in elk land of situatie van toepassing. In de piramide worden deze behoeftes geordend van onder naar boven op belang. De piramide toont dat er aandacht besteed kan worden aan een volgende laag van de piramide voordat de laag eronder vervuld is.

1. De eerste fase bestaat uit lichamelijke behoeften. Hieronder vallen voedsel, maar ook zaken als seks en de behoefte tot ontlasting.
2. De tweede fase staat voor behoefte aan veiligheid en zekerheid. De zekerheid op een baan en onderdak en de veiligheid om geliefd te worden.
3. De derde bestaat uit de behoefte aan sociale contacten zoals saamhorigheid, liefde, vriendschap en positieve relaties.

1. De vierde fase staat voor behoefte aan waardering en erkenning. Al deze behoeftes zijn te koppelen aan het wederzijds respect wat je krijgt in een groep.
2. De laatste fase van staat voor zelfontplooiing. De behoefte om jezelf te ontwikkeling tot een

uniek persoon met een unieke persoonlijkheid.

Het model hierboven  (winfried, 2007) illustreert de 5 behoeftes weergegeven in de piramide van Maslow

Waar het bij groepsdynamica vooral om draait is hoe de sociale contacten binnen de groep zijn. Zijn alle leerlingen al bij de derde fase van de piramide van Maslow gekomen? Hiervoor moeten de eerste en tweede fase van de piramide voltooid zijn. Krijgen alle leerlingen een ontbijt thuis? Worden de kinderen thuis geliefd waardoor ze zich veilig en zeker voelen? Zodra deze fasen niet voltooid zijn, kan er nooit aandacht worden besteed aan de sociale contacten. Het is als leerkracht dan ook erg belangrijk om deze zaken van de leerlingen in beeld te hebben, zodat er gekeken kan worden waar het misloopt. Als de basisbehoeften er niet zijn, kan een kind zich nooit verder ontwikkeling. Zowel niet op sociaal als cognitief gebied. Wanneer leerlingen graag sociale contacten willen creëren, maar dit om een of andere reden niet wil, bijvoorbeeld  doordat de twee fasen hieronder nog niet vervuld zijn, ontstaat er frustratie bij leerlingen. het is als leerkracht van wezenlijk belang om in beeld te hebben in welke fase van de piramide de leerlingen zitten. Op het moment dat je dit in kaart hebt, kun je bezig gaan om aan deze behoeftes te vervullen en kunnen leerlingen zich ontplooien. De frustratie zal bij deze leerlingen verdwijnen en op deze manier ben je meteen bezig met preventief handelen. Je pakt de oorzaak van het probleem aan, waardoor het ‘’probleemgedrag’’ verdwijnt. Er zullen minder conflicten ontstaan tussen medeleerlingen en er vinden minder escalaties plaats, waardoor minder leerlingen doorverwezen worden en hierdoor sluit het goed aan bij de wet op passend onderwijs. De piramide van Maslow zou je ook wel kunnen zien als de piramide van identiteitsontwikkeling. Als persoon doorloop je de verschillende fases van de piramide van Maslow. De behoeftes die vervuld zijn in je leven zegt wat over de identiteit van jezelf.

PBS

Baard (2014) geeft aan Positive Behavior Support (PBS) een doelmatige, schoolbrede aanpak is waarbij gericht wordt op het versterken van gewenst gedrag en op het voorkomen van probleemgedrag. Het doel is het creëren van een positieve, sociale omgeving, die er voor zorgt dat het leren wordt bevordert en gedragsproblemen worden voorkomen. PBS is een methode die is basis kan worden gebruikt waaraan alle schoolinterventies en methoden die met gedrag te maken hebben in een school aan gekoppeld kunnen worden.

PBS heeft een aantal basisregels. Een van de regels is dat leerlingen weten welk gedrag van hen wordt verwacht. Deze gedragsverwachtingen worden gevisualiseerd door middel van pictogrammen en deze verwachtingen zijn schoolbreed. PBS zorgt er dus voor dat leerlingen ook weten wat er van hen wordt verwacht, het is dus erg voorspelbaar. Dit creëert voor veel leerlingen rust, waardoor escalaties van gedrag minder wordt. Hierbij komt dat het gedrag wordt aangeleerd met zogenaamde ‘’gedragslessen’’. In deze lessen staat telkens een regel centraal die je kunt koppelen aan de 3 waarden: zelfstandigheid, respect en veiligheid. Ook hierbij wordt het heel erg geconcretiseerd. De P van PBS staat voor positive. De leerlingen worden dan ook op een positieve manier benaderd en het gewenste gedrag wordt bevorderd. Uit onderzoek is gebleken dat een positieve benadering zorgt voor gewenst gedrag bij leerlingen en het ontstaan van een positief (groeps-)klimaat. op deze manier verdwijnt ongewenst gedrag naar de achtergrond  en op deze manier sluit PBS dus goed aan bij preventief handelen. Het gevolg hiervan is dat er ook minder vaak gedragsescalaties zijn, waardoor minder kinderen verwezen worden naar het speciaal (basis) onderwijs. Indien er adequaat en op de juiste manier wordt omgegaan met PBS. Als er schoolbreed wordt omgegaan met PBS, verdwijnen de omgevingsfactoren die risicogedrag uitlokken.

Ken je groep?

Veldman (2018) geeft aan dat een groep zich ontwikkelt  in verschillende fases. Tuckman (1965) stelde vijf fases van groepsdynamica vast. Tijdens de forming fase leert de groep elkaar kennen en leerlingen laten zich van hun beste kant zien en zoeken leerlingen waarmee ze het goed kunnen vinden. Hierna de storming fase: de groepsleden proberen elkaar onderling uit waarbij een verdeling van de plekken en rollen ontstaan. Vervolgens Hierna volgt de norming fase waarbij de normen ontstaan. De leerkracht speelt een belangrijke rol in dit proces en het is van belang dat hij of zij in leidende rol inneemt en de normen en waarden vaststelt. Wanneer er een verandering in de samenstelling van de groep plaatsneemt, door bijvoorbeeld de komt van een nieuwe leerling, heeft dit gevolgen voor het verloop van de groepsfases. De groep kan zich opeens weer in een andere fase van het groepsvormingsmodel bevinden. Deze fasen worden dan ook niet altijd opeenvolgend doorlopen, maar hier kan verandering inzitten. Tenslotte zijn performing fase waarbij de groep is gevormd en kan positief met elkaar aan de slag en tenslotte is de termination fase waarbij de groep uit elkaar valt (bijvoorbeeld aan het eind van groep 8).